گفتگو با علیرضا کمیلی دبیر اتحادیه بین المللی امت واحده در خصوص ملزومات و راهکارهای تحقق وحدت اسلامی
سوال: بنظر شما برای تحقق وحدت اسلامی چه اقداماتی در اولویت هستند؟
پاسخ: وحدت می تواند ساحت نظری و عملی د۸اشته باشد. در ساحت معرفتی، گفتگوهای علمی و تلاش برای تقریب فکری و یافتن اشتراکات علمی و میراث اسلامی می تواند مد نظر باشد ولی خب چنانچه دیده ایم، این اقدامات که مجمع تقریب هم بدان همت داشته است نتوانسته اند مانع کشتارها و تکفیرها در جهان اسلام بشوند و این نشان می دهد که ما باید به وحدت عملی بیش از گذشته توجه داشته باشیم و شاید این مساله اتفاقا با آموزه های دینی ما که تعاون و تناصح و همکاری را در کنار همدلی توصیه نموده اند نیز همسویی داشته باشد. خداوند در سوره حجرات دعوت می کند که وقتی در ساحت نظری می دانید که «انما المومنون اخوه» پس بیایید و بلافاصله «فاصلحوا بین اخویکم» را اجرا کنید. این یعنی رویکرد عملگرایانه در مساله وحدت باید مد نظر باشد تا خدای نکرده، وحدت بعنوان یک هدف مهم و اصلی ترین پیش شرط تحقق عزت و قدرت مسلمین، به کار علمی و زبانی خلاصه نشود.
سوال: یعنی ما چه زمانی می توانیم شاهد ظهور وحدت در جامعه باشیم؟
پاسخ: بله! مساله همین است و البته این امر ملزوماتی دارد. اولا باید باور صادقانه به مساله وحدت شکل بگیرد والا رفتارهای وحدت مآبانه اثربخش نخواهند بود و به حرکتهای صوری یا منافقانه بدل می شوند! متاسفانه برخی از کسانی که شعار وحدت داده اند چه در شیعه و چه در سنی، به ملزومات شعار خودشان پایبند نبوده اند لذا باعث شده تا به این شعار بلندمرتبه قرآنی، بدبینی هایی شکل بگیرد!
مساله دیگر این است که سطوح وحدت عملی را شفاف کنیم. وحدت عملی گرچه در همکاری های مشترک مسلمانان در جهت تحقق تمدن اسلامی ظهور دارد ولی این بالاترین سطح آن است و همانطور که می دانیم نمی توانیم به یکباره این سطح را حاصل کرد لذا اگر گفتمان وحدت به یک باور صادقانه در همه تبدیل شود طبعا مراودات اجتماعی بالا می گیرند و دوستی ها و همدلی ها افزایش می یابند و بدبینی ها به کنار می روند و دیگر شاهد تبعیض و تحقیر و توهین یکی از طرفین نسبت به دیگری نخواهیم بود.
سطح نازل تر عملی در وحدت این است که مسلمین ارتباطات شان را با هم گسترش دهند. اینطور نباشد که مثلا در یک منطقه که اکثریت سنی مذهب هستند شیعیان برای خودشان حلقه هایی داشته باشند و ارتباط شان با اهل سنت در حد راه رفتن توی یک خیابان باشد! شیعیان باید بنا بر توصیه اهل بیت علیهم السلام و احکام صریح مراجع معظم، در مساجد اهل سنت حاضر شوند و با ایشان نماز بخوانند که خود نشانه ای از اعلام عملی برادری می باشد. اهل سنت نیز نباید در مناطقی که شیعیان اکثریت هستند عزلت نشینی کنند و شایسته است که اقلا از مساجد موجود برای نمازها و مراسمات شان بهره بگیرند که البته شاهد تحقق این امر در مناطق بسیار کمی در داخل و خارج کشور هستیم که امیدواریم توسعه یابد.
خلاصه اینکه وقتی ادعای برادری با یک نفر می کنی باید آن دلسوزی که دو برادر خونی دارند را در رفتارت ظاهر کنی و آن شوقی که یک برادر برای کمک به برادرش دارد در رفتار تو با برادر دینی ات که اتفاقا پیمانی آسمانی با او داری نیز دیده بشود والا نمی توان به عمق مفهوم برادری اذعان داشت.
سوال: با این حساب می شود برخی عرصه های همکاری عملی مسلمین را بفرمایید؟
پاسخ: وقتی سخن از تحقق تمدن اسلامی می گوییم یعنی دیگر عرصه های همکاری محدودیت ندارند چون تمدن یعنی ظهور ساحت اندیشه و فکر در واقعیت های اجتماعی و وقتی ما اسلام را یک مکتب کامل می دانیم که در همه عرصه ها حرف منسجم دارد پس باید تمدن اسلامی را در اقتصاد، سیاست، بین الملل، فرهنگ، امنیت و... بتوانیم محقق کنیم.
هدف اصلی این همکاری ها باید تولید عزت و قدرت برای اسلام باشد و این عزت و قدرت در عرصه هایی مثل اقتصاد قدرتمند، فرهنگ مستقل و غیروابسته، امنیت پایدار و سیاست همسو معنا می شود و همه اینها عرصه هایی برای تلاش مسلمین خواهند بود. واقعا شایسته نیست که برخی به ضعف یک کشور اسلامی راضی بشوند فقط به این خاطر که مثلا در حال حاضر در فلان مساله سیاسی با او در اختلاف هستیم یا از کنار رفتن اسلامگراها در یک کشور خوشحال بشویم چون در یک مساله اختلاف داریم! اینها خلاف نگرش تمدنی مورد ادعای ماست و بنظر می رسد از تحلیل بی مبنای سیاسی یا عصبیت مذهبی ناشی می شوند.
البته ما متاسفانه با نگرش تمدنی فاصله زیادی داریم! هر چند در داخل کشور که همدلی و وحدت خوبی برقرار است می توانیم زودتر این همکاری ها را توسعه بدهیم ولی در جهان اسلام موانعی وجود دارد که در شرایط کنونی مانع این مساله است!
سوال: این موانع که مانع تحقق وحدت عملی در امت اسلامی شده اند را بیشتر باز می کنید؟
پاسخ: موانع بسیارند ولی به چند مورد اصلی اشاره می کنم. من معتقدم دخالت بیگانگان در ساز و کار تعاملات اجتماعی مسلمین و هزینه آنان برای بالفعل کردن ریشه های تاریخی و قومی و مذهبی اختلاف انگیز مسلمین یکی از موانع مهم است که برای مواجهه با آن دو اتفاق باید بیفتد. اول اینکه علما و اندیشمندان و دلسوزان جهان اسلام بیدار شوند و مردم را نسبت به این نقش آفرینی پنهان توجیه کنند. تا این اتفاق نیفتد دشمن مدام از این ریشه های تاریخی و مذهبی برای تحریک این و آن بهره می برد و ما نیز مدام شاهد بروز یک درگیری داخلی در منطقه ای از جهان هستیم. باید گفتمان اعتدالی قرآن بنحوی حاکم بشود که هر کس سخن از ضدیت با یک مسلمان گفت بلافاصله توسط همه محکوم بشود و یاری برای خود پیدا نکند.
اما مساله دوم که البته وابسته به تحقق قسمت اول است این می باشد که باید مانع اصلی پیوند میان امت اسلامی که همانا حکام وابسته و دست نشانده یا ترسوی جهان اسلام هستند از میان برداشته شوند. تا حکام مسلمانی که براحتی سیاستهای غرب را در منطقه به اجرا در می آورند وجود دارند نمی توان چشم امیدی به همکاری میان ملتها داشت. این هدف هم البته جز با بیدار شدن مردم و به میدان آمدن آنها با محوریت روشنفکران دلسوز جهان اسلام و علمای اصیل محقق نخواهد شد.
می توانم به یک مورد دیگر هم اشاره کنم و آن اینکه سعی کنیم در سطح علمی هر نوع تفکری که واگرایی میان مسلمین را تجویز یا توجیه می کند نقد و حذف کنیم. چه در شیعه چه در سنی هستند تفکراتی که ضد وحدت محسوب می شوند یا اقلا علاقمند به همکاری میان مسلمین نیستند! اینها سمی مهملک خصوصا در شرایط کنونی منطقه ما هستند.
مانع بعدی زمینه هایی است که دشمن در حال استفاده از آنها برای توسعه افراط گرایی است. یعنی جهل، فقر، تبعیض و... که در اینجا مردم و تشکلهای مردمی هم می توانند خیلی نقش آفرین باشند. اگر سطح سواد در کشورهای اسلامی بالا برود کار تورهای جذب افراطیون سخت می شود. اگر فقر کاهش یابد، با وعده پول و امکانات مالی نمی توان عده ای را جذب جریانات مسلح و افراطی کرد. اگر تبعیض ها و سرکوب ها کم شود دیگر شاهد بروز کینه ها نخواهیم بود که البته این مساله اخیر نوعا وابسته به حکام است. علما می توانند با تبیین به مردم بفهمانند که عامل این وضعیت نه مذهب دیگر که دست های بیگانه ای است که از آستین حکام خائن بیرون امده است. ظهور این بصیرت در جهان اسلام انشالله راه را برای تحقق عملی وحدت و همدلی باز خواهد کرد.
منبع حلقه وصل
