نگاهی به فضای مجازی
حدفاصل بین واقعیت تا رؤیا

 در دنیای امروزی با پیشرفت‌های شگفت‌انگیزی که در عرصه فناوری اطلاعات شاهد آن هستیم، بازی‌های رایانه‌ای از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند. این بازی‌ها که طی 20 سال اخیر با سرعتی عجیب و قریب لحظه به لحظه خود را ارتقا داده‌اند تقریباً تمامی انسان‌ها را برای حتی یک بار امتحان کردنشان ترقیب می‌کنند. اگر چه به‌صورت طبیعی مخاطب این‌گونه بازی‌ها رده‌های سنی کودک، نوجوان و جوان هستند ولی از حق نگذریم جذابیت و کیفیتی که روز به روز به واقعیت هم نزدیکتر می‌شود بسیاری از بزرگسالان را هم جذب به خود کرده است و در برخی موارد آنها هستند که گوی سبقت را از رده‌های سنی پایین‌تر از خودشان ربوده‌اند.

بازی‌های رایانه‌ای با خلق پدیده‌ای به نام گوشی‌های اندروید رنگ و لعاب جدیدی به خود گرفت. دیگر لازم نبود تا شما برای انجام بازی دلخواهتان دستگاه بازی را به تلویزیونی در منزل متصل کنید، حالا دیگر صفحه نمایش گوشی کم حجمی که در دست داشتید به شما این امکان را می‌داد تا در هر زمانی که اراده کردید به بازی بپردازید. فارق از معایب و محاسنی که در اعتیاد به بازی‌ها وجود دارد حقیقتاً باید اعتراف کنیم که سازندگان آنها به نحوی اقدام به طراحی بازی می‌کنند که بسیار وسوسه‌انگیز هستند و خیلی از افراد را به ورطه خود می‌کشند و در صورتی که مدیریت‌شده و آگاهانه با آن‌ها برخورد نشود بعضاً آسیب‌های جبران‌ ناپذیری بر جای خواهند گذاشت.

اما در این بین بازی اندرویدی جدیدی وارد بازار شده است که بعد از «کلش آو کلنز» سر و صدای بسیاری برپا کرده است و متعاقباً نگرانی‌های زیادی را نیز در سطح جهان به وجود آورده است.

این بازی که تقریباً سنت‌شکنی جدیدی را پایه‌گذاری کرده است حال و هوای دیگری دارد و به کاربر این امکان را می‌دهد تا تلفیقی از دنیای واقعی و بازی را در کنار هم تجربه کند. برای مثال اگر در اماکن مختلف شهر مثل موزه‌ها، ادارات دولتی، بانک و... یا حتی مترو افرادی را دیدید که سرشان داخل گوشی است و به این طرف و آن طرف می‌روند اصلاً تعجب نکنید چون آنها شکارچیانی هستند که به دنبال پوکمون! می‌گردند؛ بله این بازی پر هیاهو چیزی نیست جز «پوکمون‌گو» که در حال ثبت رکوردهای بی‌سابقه‌ای از خود در دنیا می‌باشد. آمارها بیانگر این است که شمار کاربران این بازی در چهار کشور آمریکا، نیوزیلند، آلمان و انگلیس اکنون به بیش از 30 میلیون کاربر فعال رسیده و میزان دانلود این اپلیکیشن به نحوی چشمگیر بوده که تقریباً در سه هفته اول عرضه آن در طی 19 روز اول 75 میلیون بار دانلود شده است و تمام رکوردهای پیش از خود را شکسته است.

اما راز نهفته در این همه اشتیاق و ولع برای دست‌یابی به این بازی در چیست؟ پوکمون‌گو بازی رایانه‌ای است که با شکل و سیاق بسیار خاص خودش از سایر رقبای خود به شدت پیشی گرفته است؛ اما تهدید سلامت و امنیت کاربران این بازی به یکی از نگرانی‌های جامعه جهانی و به‌خصوص کشورهایی تبدیل شده است که این بازی در آن‌ها فعال و خدمات ارائه می‌دهد. این بازی محبوب که جهت جلب هر چه بیشتر مخاطب در سرتاسر دنیا به‌صورت رایگان در اختیار کاربران قرار می‌گیرد بر مبنای فناوری واقعیت افزوده (augmented reality) ساخته شده و به وسیله جی‌پی‌اس، اینترنت و دوربین تلفن‌های همراه هوشمند آن‌ها را وارد دنیای اسرارآمیز پوکمون‌ها می‌کند. این بازی مشابه بازی کلش پول زیادی را از کیسه کاربرانش برمی‌دارد و برای پیشرفت سریع‌تر در مراحل مختلف بازی می‌توان پول پرداخت کرد چنان‌ چه آمارهای منتشر شده نشان می‌دهد که پرداخت‌های درون‌برنامه‌ای این بازی در عرض دو هفته بیش از 14 میلیون دلار درآمد برای عرضه‌کنندگانش به همراه داشته است و سرمایه شرکت سازنده‌ این بازی 7 بیلیون دلار افزایش داشته است واقعیت حکایت از آن دارد که این بازی بیش از آنچه که آمارها و ارقام می‌گویند در مدت زمان اندک عرضه‌اش به بازار مورد توجه کاربران بسیاری بوده تا به آنجا که بسیاری از اتفاقات همچون مصدوم شدن کاربران، کشف یک جنازه، هشدار سازمان حمل و نقل واشنگتن برای عدم استفاده از این بازی در حین رانندگی را به همراه داشته و در آخرین هنرنمایی خود هم منجر به برهم زدن سخنرانی سخنگوی وزارت خارجه آمریکا به مدت چند ثانیه شده است.

این بازی جنجال برانگیز توسط شرکت آمریکایی Niantic و با همکاری شرکت ژاپنی Nintendo در دو پلت‌فرم آی او اس و اندروید منتشر شده است. نحوه کار پوکمون‌گو بدین شکل است که ابتدا به ساکن از اطلاعات منطقه جغرافیایی که کاربر در آن قرار دارد استفاده می‌کند و این مختصات به دست نمی‌آید مگر اینکه کاربر به صورت آنلاین به اینترنت وصل باشد و جی‌پی‌اس تلفن همراه هم روشن باشد و در مرحله بعد نوبت به استفاده از قابلیت‌های دوربین تلفن همراه او است تا موجوداتی را که «پوکمن» نامیده می‌شوند به صورت اسرارآمیزی روی صفحه نمایش گوشی کاربر خلق کند و او هم با استفاده از توپ‌های محدودی که در اختیار دارد اقدام به پرتاب به سمت پوکمون‌ها نماید و در نهایت بتواند هر چه بیشتر آنها را شکار کند. به این ترتیب است که مکان جغرافیایی که کاربر در آن قرار دارد تبدیل به مکان بازی و رقابت پوکمون‌ها می‌شود و در واقع کاربر جهت کسب امتیاز باید به هر قیمتی که شده پوکمون‌هایی که در محیط اطراف پنهان شده‌اند را به اصطلاح شکار کند. طبق آمارها حدود 63 درصد کاربران را خانم‌ها و حدود 37 درصد کاربران را آقایون تشکیل می‌دهند که در این بین رنج سنی 18 تا 29 سال با سهم 46 درصدی بیشترین افرادی هستند که به این بازی علاقه نشان داده‌اند.

آمارهای منتشر شده از میزان استقبال از این بازی سوالی را در ذهن ایجاد می‌کند که چه چیزی در این بازی همه را شیفته خود کرده است آن هم بازی‌ای که بر خلاف روال معمول مخاطبش دیگر خردسالان و کودکان نیستند بلکه مشتریان اصلی آن افراد بزرگسال هستند. در این بازی کاربر باید تا حد امکان به اصطلاح پوکمون‌های بیشتری را جمع کند و با پشت سر گذاشتن مراحلی از جمله فرستادن آنها به باشگاه و جنگ بین دو پوکمون قدرت آنها را افزایش دهد. ردپاهایی که بر روی صفحه‌ نمایش گوشی نقش بسته دور یا نزدیک بودن پوکمون‌ها را نشان می‌دهد. سه عدد ردپا بیانگر دوری آنها از کاربر و یک ردپا بیانگر این است که پوکمون پشت سر شما است. البته رنگ پوکمون‌ها هم بسیار مهم است چراکه رنگ آبی یعنی هنوز کسی به آن پوکمون دسترسی پیدا نکرده است و رنگ بنفش یعنی فرد دیگری که سریع‌تر بوده آن را شکار کرده است. در واقع این بازی به نوعی می‌تواند یک جنگ و درگیری واقعی را خارج از فضای مجازی بازی مابین کاربران برای شکار یک پوکمون تدارک ببیند. طبق گزارش‌هایی که در این‌ باره منتشر شده است بیشترین خطرهایی که پوکمون‌بازها را تهدید می‌کند عبارتند از: 1- سرقت،‌ 2- تصادف، 3- سقوط، 4- دعوا و 5- هک شدن.

اما تمام این جذابیت‌ها تحت تأثیر یک تهدید امنیتی نیز قرار دارند. اولین مرحله برای ورود به بازی حساب کاربری سرویس پوکمون یا گوگل است که می‌تواند امنیت فرد استفاده کننده را به راحتی تحت‌الشعاع قرار دهد. در واقع زمانی که کاربر اطلاعات کاربری حساب خود را در اختیار بازی قرار می‌دهد، سرویس بازی به سادگی می‌تواند تمامی اختیارات او را مال خود کند و بدین ترتیب ایمیل‌های شخصی او را بخواند، با ایمیل وی پیام ارسال کند و به تمام مدارک و سوابق موجود در حساب کاربری دسترسی پیدا کند اعم از عکس‌ها، فیلم‌ها و اسناد محرمانه‌ای که در حافظه گوگل است و نباید کسی به آنها ورود پیدا کند. با این تفاسیر استقبال بی‌سابقه از این بازی رایانه‌ای اطلاعات محرمانه تمام کاربران آن را در معرض خطری جدی قرار داده است که حتی حق هیچ‌گونه اعتراضی هم نخواهند داشت. چرا که در ابتدا سرویس بازی در هنگام نصب این مجوز دسترسی را از کاربرش می‌خواهد و او هم تنها در صورت پذیرش آن می‌تواند بازی را نصب کند. تا اینجا جنبه شخصی تهدیداتی که این بازی جذاب در پی خواهد داشت را مد نظر قرار دادیم ولی تمام ماجرا به اینجا ختم نمی‌شود. تمام موارد فوق‌الذکر نشان از وجود یک آتش زیر خاکستر دارد که می‌تواند در آینده عواقبی جبران ناپذیر را در پی داشته باشد. اگر چه ما از طریق فیس‌بوک، اینستاگرام، توئیتر و... حجم بزرگی از اطلاعات را در خصوص خود، دوستان و بسیاری از موارد دیگر را به‌صورت کاملاً شفاف و صریح ارائه می‌دهیم اما این اتفاق با پوکمون‌گو شکلی جدید و تقریباً اجباری پیدا کرده است.

اما در سطح اجتماعی این بازی جنبه‌های مختلفی دارد و با توجه به اینکه پوکمون‌ها توسط مجریان طرح در نقاط مختلفی از شهر می‌توانند قرار داده شوند در مباحث تجاری این بازی می‌تواند با قرار دادن یک پوکمون استثنایی در نزدیکی یا داخل یک مرکز تجاری هزاران یا میلیون‌ها نفر را به آنجا بکشاند و افرادی که ناخواسته به آنجا کشیده شده‌اند خواه ناخواه در فضایی واقعی جهت خرید کالا قرار می‌گیرند و این می‌تواند سرآغاز سودهای کلانی برای سازندگان بازی باشد. برای مثال در نظر بگیرید یک شرکت آمریکایی مثل مک‌دونالد با هماهنگی مدیران شرکت نینتندو و پرداخت مبلغی کلان از آنها بخواهد تا در روز افتتاحیه شعبه جدیدی از آن در ساعتی مشخص با قرار دادن یک پوکمون نایاب در نزدیکی آنجا خیل عظیمی از مردم را بدانجا سرازیر کند و جمعیت سرگردانی هم که پس از عدم کسب پوکمون هدفی ندارند به این شعبه تازه افتتاح شده رفته و با خرید از آن سود زیادی را در جیب صاحبان آن سرازیر می‌کنند.

مورد دیگری که پیرامون ضعف امنیتی و کاربری پوکمون‌گو این است که اطلاعات جغرافیایی مربوط به مخفیگاه‌های پوکمون‌ها در برخی موارد در محل‌های خطرناک تعبیه شده است و سازندگان بدون بررسی این موارد گاه مسیر شکارچیان را به داخل جنگل‌های خطرناک، اتوبان‌ها و بزرگراه‌ها و حتی روی خطوط راه‌آهن و مترو طراحی کرده‌اند که هر کدام از اینها تهدیدات جانی در بر دارد که کاربران بدون توجه به آنها حتی در ساعات نیمه شب جهت دست‌یابی به مقصودشان خانه را ترک می‌کنند و هرگز به عواقب کار خودشان نمی‌اندیشند.

اما در بُعدی دیگر اگر چه در حال حاضر اطلاعات مستندی در رابطه با تهدیداتی که این بازی می‌تواند کاربران و امنیت کشورها را نیز تهدید کند در دسترس نیست ولی قابلیت‌های بالقوه این بازی خبر از آن دارد که حداقل بدون تهدید هم نیست تا آنجایی که با استناد به این فرضیه‌ها در برخی از کشورها و اغلب در اماکن نظامی و تأسیساتی مانند تأسیسات اسرائیلی استفاده و یا داشتن این بازی ممنوع شده است. در روسیه وب‌سایت پولیت آنلاین، حامی کرملین گزارشی پر سر و صدا درباره پوکمون‌گو به‌عنوان ابزاری برای کنترل جهان که از سوی کارمند پیشین وزارت خارجه آمریکا خلق شده منتشر کرده است. زیرا جان هنکه رییس اجرایی شرکت آمریکایی نیان‌تک که یکی از سازندگان بازی است زمانی برای دولت آمریکا کار می‌کرده است. یک قانون‌گذار روسی گفته است که این بازی می‌تواند برای سازمان‌دهی یک اجتماع بزرگ و سریع به‌عنوان یک اقدام تحریک‌آمیز برای ایجاد آشوب و فتنه استفاده شود. در 16 اوت هم نوعی اولتیماتوم برای این بازی از سوی فدراسیون سازمان‌های مصرف‌کننده آلمان ارائه شد. این فدراسیون از شرکت نیان‌تک می‌خواهد تا 15 قانون توافق‌نامه استفاده کننده را حذف کند؛ زیرا این قوانین حریم خصوصی آلمان را نقض می‌کند. این فدراسیون تهدید کرد که اگر این قوانین باقی بمانند اقدام قانونی خواهد کرد. وکلای حقوق مصرف‌کنندگان همچنین نسبت به این که این بازی را نمی‌توان به‌عنوان ناشناس بازی کرد هم ابراز نگرانی کرده‌اند. ارتش رژیم صهیونیستی نیز به‌تازگی انجام بازی پوکمون‌گو را به دلایل امنیتی در میان سربازان و افسران ممنوع اعلام کرده و ارتش آمریکا هم نیز استفاده از این بازی را ممنوع اعلام کرده است؛ اما این ممنوعیت تنها در برخی اماکن خاص نظامی به اجرا درآمده است.

همه این دغدغه‌هایی که از سوی کشورهای مختلف علی‌الخصوص آنهایی که خودشان ید طولایی در جاسوسی دارند بیان شده بیانگر این است که علی‌رغم ظاهر ساده این بازی در پس پرده مقاصد دیگری نهفته است گواه این مدعا هم اینکه رژیم صهیونیستی بازی پوکمون‌گو را یک بازی Super Spy یا فوق جاسوسی معرفی می‌کند. یکی از مقامات ارشد KGB اعلام کرده است که این بازی رسماً از طرف سیا طراحی شده است تا بتواند اطلاعات سه بعدی را از کشورهای مورد نظر جمع‌آوری کند و پس از تجزیه و تحلیل در موارد مورد نیاز از آنها استفاده شود. شاید به ذهن خیلی‌ها این‌گونه متبادر شود که آمریکا و سرویس‌های جاسوسی وابسته به ان به واسطه بسیاری از اپلیکیشن‌های مبتنی بر استفاده عمومی از ابعاد مختلف نقشه دنیا برخوردار هستند حتی صدها و شاید هزاران بار دقیق‌تر از نقشه‌های Google Earth و Google Map؛ اما تا اینجای کار اطلاعات از نظر جغرافیایی برای صاحبان این اپلیکیشن‌ها کامل شده است و مراکز پرجمعیت و مراکز مهم اطلاعاتی، نظامی، زیارتی و... را خود مردم و حتی گاهی با سهل‌انگاری خود کارکنان این نهادها بر روی نقشه گوگل مشخص می‌کنند. اما چگونه می‌توان ابعاد را به این مجموعه اضافه کرد؟ هنوز تکنولوژی به آن درجه عملیاتی نرسیده است که بتوانیم ابعاد را داشته باشیم. خوب اینجا است که تصویر سه‌بعدی و بعضاً‌ عکس و فیلم از داخل این مکان‌ها را‌ه‌حل این نقص تکنولوژی است. پس بهترین کار این است که از مردم بخواهیم به صورت نامحسوس در قالب یک بازی به نام پوکمون‌گو در حین اینکه به‌دنبال شکار هستند برای ذی‌نفعان از مکان‌های مهم کشورشان به صورت سه‌بعدی فیلم و عکس بگیرند و ارسال کنند.

پوکمون‌ها هم به‌صورت کاملاً برنامه‌ریزی شده در محل‌های مورد نظر پنهان می‌شوند تا ناخودآگاه تعداد زیادی از افراد برای کشتنشان به محل مورد نظر بروند و برای سرویس اطلاعاتی مربوطه حجم خوبی از تصاویر را ارسال کنند. حال این محل می‌تواند یک محل نظامی، سیاسی و یا یک محل زیارتی باشد که همگی بستگی به اطلاعات مورد نیاز سرویس جاسوسی دارد.

با همه این توضیحاتی که داده شد و نگرانی کشورهای مختلف دنیا باید حق بدهیم که ایران هم به‌عنوان کشوری که نماد مقاومت در منطقه است، در حالی که دور تا دورش را گروه‌های تروریستی در کشورهای همسایه گرفته‌اند ولی به لطف خدا و تلاش شبانه‌روزی سربازانش از امنیت پایداری برخوردار است. همین موضوع قطعاً چشم طمع دشمنان را به این آب و خاک بیشتر کرده است و مورد هجمه گسترده سرویس‌های جاسوسی و گروه‌های تروریستی قرار می‌گیرد و مسئولین باید نگران شیوع این بازی باشند و شاید به‌نوعی در حال حاضر فیلتر کردن این بازی یک اقدام صحیح به نظر آید.

در وهله اول تصاویر بسیاری از نقاط حساس کشور ما برای آمریکا بسیار حائز اهمیت است و قرار‌گیری پوکمون‌ها در این نقاط و متعاقب آن تصویربرداری شکارچیان آن از این مناطق برگ برنده‌ای است که به‌راحتی و با ساده‌ترین راه توسط مردم خود ما آن هم به صورت ناخود آگاه در اختیار دشمن قرار گرفته است. ساخت و انتشار عمدی ویروس اکستاکس‌نت توسط سرویس‌های جاسوسی به‌خصوص سیا و موساد جهت اخلال در کار نیروگاه‌های هسته‌ای و اعتراف کشورهای متبوعشان به این امر موقعیت حساس ایران را بیش‌تر آشکار می‌کند. کما اینکه کشور ما در انتخابات سال 88 شاهد اتفاقات بسیاری بود که نمونه‌ای از آن که بتوان با پوکمون‌گو مطابقت داد، همکاری توئیتر با اغتشاش‌‌گران و کمک به آنها در آن سال بود که با تأخیر در طرح‌های تعمیر و نگهداری نرم‌افزارش به درخواست وزارت خارجه آمریکا نشان داد که مؤسساتی که ادعای مستقل بودن می‌کنند تا چه حد تابع خواست حاکمیت آمریکا هستند و قطعاً شرکت نیان‌تک هم از این موضوع مستثنی نیست.

نباید فراموش کنیم که ما در آینده‌ای بسیار نزدیک انتخابات ریاست جمهوری سال 96 را در پیش خواهیم داشت و بازی پوکمون‌گو می‌تواند زنگ خطری برای تکرار حوادث تلخ سال 88 باشد. فقط کافی است گردانندگان این بازی پس از دریافت فرمانی از مأموران سرویس جاسوسی سیا و یا وزارت خارجه یا هر نهاد حاکمیتی آمریکا اقدام به بارگذاری یک پوکمون با امتیازی بالا در یک نقطه هدف خاص بنمایند و سیلی از جمعیت را به آنجا روانه کنند و با لیدرهایی که در آن مکان قرار داده‌اند باعث شروع یک نافرمانی اجتماعی شوند و با گسترش آن مشکلات بیشتری را برای کشور ایجاد کنند.

برای امکان سنجی چنین حادثه‌ای جدا از بحث انتخابات فرض کنیم در شهری مثل تهران 20 هزار کاربر فعال داشته باشد. حالا یک تاریخ و ساعت خاص را در نظر بگیرید مثلاً 15 مهر ساعت 17، حالا پوکمون‌ها به صورت متمرکز در یک نقطه مثل میدان هفت‌تیر هدایت شوند. در این ساعت اگر تنها هزار نفر از آن تعداد کاربر فعال به آنجا بیایند این جمعیت در ابتدایی‌ترین حالت نظم‌عمومی را به هم می‌ریزد و ترافیک سنگینی ایجاد می‌نماید در عین حال همین تجمع زیاد که از قبل توسط نیروهای انتظامی پیش‌بینی نشده بوده است می‌تواند بستر مناسبی برای سازماندهی یک عملیات تروریستی شود و با بمب‌گذاری در آن نقطه و ایجاد انفجاری مهیب تعداد تلفات بسیاری را می‌توان پیش‌بینی کرد.

باز هم اگر بخواهیم خیلی خوش‌بین باشیم و از منظر امنیتی به موضوع نگاه نکنیم که البته اشتباه است و با تجاربی که ما در ایران داشته‌ایم هر کدام از فرضیه‌هایی که در بالا به آن اشاره شد بسیار می‌تواند محتمل باشد، از نظر فردی هم این بازی می‌تواند بسیار خطرناک باشد. در این بازی فاصله بین تخیل و واقعیت برداشته می‌شود و به همین دلیل تأثیرات بسیار شدیدی بر روان کاربرش می‌گذارد. فارغ از این موضوع بیش‌ترین خطر برای فرزندان نوجوانی است که اقدام به انجام این بازی می‌کنند و هنوز واقعیت این بازی را درک نکرده‌اند که صدالبته وظیفه والدین است تا با مدیریت صحیح و گوشزد نمودن تهدیداتی که در کمین آنها است هشدارهای لازم را بدهند. انواع این بازی‌های رایانه‌ای می‌تواند باعث کاهش رشد علمی و نمرات نوجوانان و جوانان شود چنان که هم‌اکنون شاهد پس‌لرزه‌های آن نیز هستیم و جایگاه ایران در بین دیگر کشورها از لحاظ علمی دچار افول شده است که از هر حیث هم به ضرر کشور و هم به ضرر خود سرمایه‌های این آب و خاک است و قطع به یقین به مرور زمان می‌تواند زمینه‌های ضعف اعصاب و پرخاشگری را در این نسل به وجود بیاورد.

در نهایت امیدواریم با تمام توصیفاتی که ذکر شد و نگرانی جهانی که پیرامون این بازی مطرح شده است مسئولین فرهنگی و شورای عالی فضای مجازی کشور قبل از فراگیر شدن این بازی در کشور و شعله‌ور شدن آتش مخرب آن به فکر علاج قبل از واقعه باشند چرا که همیشه پیشگیری بهتر از درمان است و خیلی زود دیر می‌شود.